Stad Antwerpen wil de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog levendig houden en duurzaam verankeren in de samenleving. Vanaf 2025 verrijst aan de Scheldekaaien vlak bij het Eilandje een nieuw monument-memoriaal voor alle Antwerpse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Dit namenmonument zal de namen van overleden Antwerpse oorlogsslachtoffers tonen - naar schatting zo’n 23.000. Zo krijgt de bezoeker in één oogopslag een indruk van het enorme leed dat de oorlog in onze stad heeft veroorzaakt. Om al deze namen te verzamelen en verifiëren, voert stad Antwerpen uitgebreid historisch onderzoek.

lees meer

Het namenproject Antwerpen geeft inzage in het namenonderzoek en vormt zo de (digitale) voorloper van het namenmonument. Het toont een lijst met namen van slachtoffers die bij het FelixArchief - Stadsarchief Antwerpen bekend zijn. Via een zoekfunctie kan je de actuele lijst met namen bekijken. Het is niet alleen mogelijk om namen op te zoeken, maar ook om bijkomende informatie over slachtoffers aan te leveren, de schrijfwijze van een naam te corrigeren of suggesties te doen voor ontbrekende namen.

Het historisch onderzoek naar de namen van de Antwerpse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog werd uitgevoerd door het FelixArchief - Stadsarchief Antwerpen in de periode van juli 2018 tot september 2024. Het onderzoek maakte gebruik van bronnenreeksen uit diverse archieven.

Namenproject Antwerpen inventariseert de namen van de overleden oorlogsslachtoffers die in Antwerpen woonden en/of er stierven. Het gaat om vier grote groepen: slachtoffers van de Holocaust, burgerslachtoffers van nazigeweld, burgerslachtoffers van militair geweld en militaire slachtoffers.

lees meer

Stad Antwerpen onderscheidt vier groepen van slachtoffers:  
• Slachtoffers van de Holocaust (Joodse slachtoffers);  
• Burgerslachtoffers van het nazigeweld: werkweigeraars, verplicht tewerkgestelden, verzetsstrijders en politieke gevangenen;
• Burgerslachtoffers van militair geweld: slachtoffers van de bombardementen en van de V-bommen, en andere militaire confrontaties in het Antwerpse;
• Militaire slachtoffers: Belgische en internationale strijdkrachten (geallieerde soldaten en Antwerpse krijgsgevangenen).
‍
Al deze overleden slachtoffers hebben een link met Antwerpen. Ze woonden en/of stierven in Antwerpen en de randgemeenten (de huidige districten). Hun overlijden was het gevolg van oorlogsdaden of oorlogsgebeurtenissen. Het gaat om:
• Mensen die overleden zijn tussen het officiële begin van de Tweede Wereldoorlog in België op 10 mei 1940 en 31 december 1945;
• Slachtoffers die de kampen overleefden, maar alsnog het leven lieten in de weken en maanden tijdens of na hun repatriëring (tot en met 31 december 1945).

Het namenproject focust op de slachtoffers die zijn overleden. Het nieuwe namenmonument zal enkel hun namen weergeven. Maar het monument is er zeker ook voor andere slachtoffers: zij die de oorlog wél overleefden en het leed voor de rest van hun leven met zich meedroegen. Ook de dodelijke slachtoffers waarvan we de namen niet meer zullen achterhalen worden er herdacht.

De geconsulteerde bronnen zijn talrijk. Sommigen bronnenreeksen geven specifieke informatie voor één bepaalde slachtoffergroep. Voor de Joodse slachtoffers bijvoorbeeld steunt het onderzoek op het Jodenregister van België, de Transportlijsten van Kazerne Dossin en de zogenaamde Fichier Drancy. Informatie over de slachtoffers van het nazigeweld is in hoofdzaak afkomstig uit de archieven van de belangrijkste verzetsverenigingen (o.a. Witte Brigade, Nationaal Koningsgezinde Beweging), de Dienst Oorlogsslachtoffers (Rijksarchief in België) en de Dienst van de Weerstand (Defensie). Ander bronnenmateriaal is meer algemeen van aard en overstijgt deze verschillende groepen. Het gaat dan onder meer om de archieven van de begraafplaatsen, de diensten bevolking en burgerlijke stand, gerechtelijke verklaringen van overlijden en talrijke andere ambtelijke documenten.

Je kan opzoeken of een slachtoffer op de namenlijst staat via de zoekfunctie op deze website. Het is mogelijk dat de naam van het slachtoffer waarnaar je op zoek bent nog niet is ingevoerd. In dat geval kan je hier het FelixArchief - Stadsarchief Antwerpen op de hoogte brengen.

lees meer

De zoekfunctie van het namenproject Antwerpen maakt het mogelijk om de tot nu toe geïnventariseerde namen op te zoeken. De belangrijkste basisgegevens van elk slachtoffer worden daarbij bekendgemaakt, voor zover ze bekend zijn: voornaam, familienaam, geboortedatum, geboorteplaats, overlijdensplaats, overlijdensdatum, woonplaats en adres, beroep, huwelijkspartner, doodsoorzaak, overlijdensdetails, begraafplaats, verzetsbeweging en legerinformatie. Zo geeft stad Antwerpen het brede publiek inzage in het lopende onderzoek.

Zolang het namenonderzoek nog in volle gang is, publiceert stad Antwerpen van elk slachtoffer enkel bepaalde basisgegevens. Het gaat om voornaam, achternaam, geboorteplaats en geboortedatum. Deze informatie is nodig om een slachtoffer te kunnen identificeren en vormt daarom de basis van de zoekfunctie. Zoeken op geboorteplaats is (nog) niet mogelijk.

Iedereen kan correcties, aanvullingen en nieuwe suggesties doorgeven aan het FelixArchief - Stadsarchief Antwerpen. Dat kan via een aanvraag op deze website.

lees meer

De namenlijst wordt verwerkt in het monument-memoriaal voor de Antwerpse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Maar ook na de realisatie van dit namenmonument zal het mogelijk blijven om er namen aan toe te voegen en eventueel te verwijderen.

Iedereen kan correcties, aanvullingen en nieuwe suggesties doorgeven aan het FelixArchief - Stadsarchief Antwerpen. Heel graag zelfs. Zo zorgen we ervoor dat de juiste informatie op het nieuwe monument-memoriaal terechtkomt. Correcties en aanvullende informatie kan je bezorgen via deze link.

Ook uit verder wetenschappelijk onderzoek blijven aanvullingen en correcties mogelijk.

Alle aanvullende documentatie over een slachtoffer kan bijdragen tot het onderzoek. Ook foto’s, aktes en ander archiefmateriaal kan je (als scan) aan het FelixArchief - Stadsarchief Antwerpen bezorgen via deze link.

Het monument-memoriaal herdenkt alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog die in Antwerpen woonden en/of er stierven.

lees meer

De Tweede Wereldoorlog trof Antwerpen zeer zwaar. Geen enkele Belgische stad of gemeente telde meer dodelijke slachtoffers. Dat komt in de eerste plaats door de vervolging en de deportatie van de Antwerpse Joden. In Antwerpen stierven ook veel burgers door bombardementen, waaronder de V-bommen die tussen oktober 1944 en maart 1945 op de stad en de haven vielen. Tenslotte maakte het moorddadige naziregime slachtoffers onder de politieke gevangenen, verzetslieden, verplicht tewerkgestelden en militairen.

Het nieuwe namenmonument zal de namen van alle dodelijke oorlogsslachtoffers tonen. Zo wordt voor de bezoeker meteen duidelijk hoe divers en hoe talrijk de Antwerpse slachtoffers waren. Het namenproject Antwerpen maakt het mogelijk de namenlijst nu al (gedeeltelijk) te doorzoeken.

Daarnaast staan we ook stil bij de dodelijke slachtoffers van wie we de naam niet meer kunnen achterhalen, én bij de slachtoffers die de oorlog wel overleefden. Velen onder hen waren door de oorlog getekend voor het leven. Ook al vermeldt het namenmonument hun namen niet expliciet, het is ook een plek waar zij worden herdacht.

Stad Antwerpen wil de herdenking van de Tweede Wereldoorlog vernieuwen. Het namenmonument wordt een gedenkplek waar bewoners en bezoekers kunnen stilstaan bij het leed van de Tweede Wereldoorlog. De plek biedt ruimte voor herdenking, reflectie en educatieve activiteiten. Het houdt de herinnering aan een ingrijpende periode levendig, en geeft de herdenkingstraditie door aan toekomstige generaties.

lees meer

In 2019 organiseerde de stad een uitgebreide herdenking van de 75ste verjaardag van de bevrijding van Antwerpen. Vanuit de kerngedachte ‘Altijd vrij. Nooit vanzelfsprekend’ organiseert stad Antwerpen sindsdien samen met partners heel wat initiatieven: expo’s, herdenkingen, lezingen, nieuwsbrieven, getuigenissen, vlot toegankelijke informatie, inzamelingen van objecten en oorlogsverhalen, educatieve trajecten en lespakketten. Daar kwam het namenproject bij, en in de toekomst is er ook het namenmonument.

Het nieuwe namenmonument wil de brug bouwen tussen verleden, heden en toekomst: de oorlogsgeschiedenis van Antwerpen, de hedendaagse beleving ervan en het levendig houden voor volgende generaties. Het geeft iedereen de kans om stil te staan bij de complexiteit van de oorlogsjaren. Meer dan ooit staat het leed van de vele duizenden Antwerpse oorlogsslachtoffers centraal.

Met de oprichting van een nieuw namenmonument wil stad Antwerpen het belang van waarden als vrijheid, gelijkheid en democratie onderstrepen. Het is ook een signaal tegen onverschilligheid, racisme en ontmenselijking. Historisch bewustzijn kan burgers aanzetten om samen verantwoordelijkheid te dragen en actief in te gaan tegen onrespectvol gedrag.

Het monument-memoriaal vermeldt de namen van overleden oorlogsslachtoffers die in Antwerpen woonden en/of er stierven. Het gaat om vier grote groepen: slachtoffers van de Holocaust, burgerslachtoffers van nazigeweld, burgerslachtoffers van militair geweld en militaire slachtoffers.

lees meer

Stad Antwerpen onderscheidt vier groepen van slachtoffers. Alle namen zullen per groep worden weergegeven op het namenmonument:

• Slachtoffers van de Holocaust (Joodse slachtoffers);
• Burgerslachtoffers van het nazigeweld: werkweigeraars, verplicht tewerkgestelden, verzetsstrijders en politieke gevangenen;
• Burgerslachtoffers van militair geweld: slachtoffers van de bombardementen, V-bommen en andere militaire confrontaties in het Antwerpse;
• Militaire slachtoffers: Belgische en internationale strijdkrachten (geallieerde soldaten en Antwerpse krijgsgevangenen).

Al deze overleden slachtoffers hebben een link met Antwerpen. Ze woonden en/of stierven in Antwerpen en de randgemeenten (de huidige districten). Hun overlijden was het gevolg van oorlogsdaden of oorlogsgebeurtenissen. Het gaat om:
• Mensen die overleden zijn tussen het officiële begin en einde van de Tweede Wereldoorlog in België (10 mei 1940 en 8 mei 1945);
• Slachtoffers die de kampen overleefden, maar alsnog het leven lieten in de weken en maanden tijdens of na hun repatriëring (tot en met 31 december 1945).

Het FelixArchief - Stadsarchief Antwerpen inventariseert deze namen. Het historische onderzoek zal nooit helemaal afgerond zijn. Ook als het monument-memoriaal opgericht is, kunnen daarom nog wijzigingen worden doorgevoerd.

Het monument-memoriaal zal enkel de namen van overleden slachtoffers weergeven. Maar het wil zeker ook de vele andere slachtoffers onder de aandacht brengen. Het gaat om zij die de oorlog wel overleefden en het leed voor de rest van hun leven met zich meedroegen. Ook de dodelijke slachtoffers waarvan we de namen niet meer zullen achterhalen worden herdacht.

Op dit ogenblik wordt het aantal overleden Antwerpse oorlogsslachtoffers geschat op ongeveer 23.000. Via de teller van het Namenproject Antwerpen kan je steeds het aantal tot dan toe bevestigde namen raadplegen.

lees meer

Het aantal namen van slachtoffers dat op het monument komt, is nog zeer voorlopig. Deze indicatieve aantallen kennen we al:

• Meer dan 3 op 5 dodelijke slachtoffers, ongeveer 15.400, zijn Joden.
• Momenteel telt het onderzoek zo’n 1.185 namen van burgerslachtoffers van het nazigeweld, mogelijk worden dat er 1.320. Dat zijn werkweigeraars, verplicht tewerkgestelden, verzetsstrijders en politieke gevangenen.
• Tot nu toe zijn 5.209 burgers bekend die om het leven kwamen door militair oorlogsgeweld, zoals de V-bombardementen en andere militaire confrontaties in de stad. Verder onderzoek kan dit aantal doen stijgen tot maximum 5.439.
• Aan militaire zijde sneuvelden er in Antwerpen zeker 864 Belgische soldaten, maar dat aantal kan nog oplopen tot 1.680.

Het onderzoek naar de namen van slachtoffers stopt niet met de realisatie van het monument-memoriaal. Nieuwe gegevens zullen de bestaande lijsten en informatie aanvullen en corrigeren, ook na de eerstesteenlegging in 2025.

Het ‘Monument-Memoriaal Antwerpse slachtoffers Tweede Wereldoorlog’ komt aan het Loodswezen aan de Orteliuskaai in Antwerpen. Deze plek ligt aan de Scheldekaaien, vlak bij het Eilandje.

lees meer

De locatie van het namenmonument is niet toevallig gekozen. De site van het Loodswezen biedt grote zichtbaarheid en verbindt het stadscentrum met de haven. Dat waren twee belangrijke gebieden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bovendien ligt deze plek vlak bij het Red Star Line Museum, het FelixArchief - Stadsarchief Antwerpen en het MAS. Die drie instellingen vormen een stuk van het ‘geheugen’ van de stad. In het MAS opende in 2023 de tentoonstelling ‘Stad in oorlog. Antwerpen 1940-1945’ over de Tweede Wereldoorlog en Antwerpen. In de expo staat de persoonlijke beleving van alle Antwerpenaren in die zware periode centraal.

De Loodswezensite wordt ontwikkeld als deelproject van het masterplan ‘Heraanleg van de Scheldekaaien’. Binnen deze ontwikkeling worden het ontwerp en de bouw van het namenmonument geïntegreerd. Lees er hier meer over.

In januari 2022 werd er - na een internationale ontwerpwedstrijd - een ontwerpteam gekozen voor de gebiedsontwikkeling van de Loodswezensite aan de Scheldekaaien. Het gaat om een multidisciplinair team onder leiding van Bureau Bas Smets. Het ontwerpteam voorziet de heraanleg van het openbaar domein inclusief de integratie van het monument-memoriaal ter herdenking van de Antwerpse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.

De site tussen het Noorderterras en het Bonapartesluis wordt gekenmerkt door een aantal historische vlieten (Brouwersvliet, Sint-Pietersvliet en Koolvliet) die het gebied doorsnijden. De voormalige binnenstedelijke havens zijn nog zichtbaar in het huidige stratenpatroon. Het ontwerp van het namenmonument neemt deze vlietmuren als uitgangspunt. Onderstaande schetsen geven een idee van hoe het monument eruit zal zien.

©Bureau Bas Smets

©Bureau Bas Smets

©Bureau Bas Smets

©Bureau Bas Smets

lees meer

Het monument zal bestaan uit zes gedenkmuren die drie intieme herinneringstuinen afbakenen. Zo ontstaat op de kaai een aantal stilteplekken en kleinschalige ontmoetingsruimten waar verschillende gemeenschappen en generaties kunnen samenkomen om de oorlogsslachtoffers te herdenken.

De naam van elk overleden oorlogsslachtoffer wordt op een afzonderlijke natuursteen gegraveerd. De plaatsing van de namen in de vlietmuren nodigt bezoekers uit om een wandeling langs de herinneringstuinen te maken. In totaal zullen de gedenkmuren 336 meter lang zijn en bestaan uit ongeveer 23.000 gedenkstenen. Het grote aantal afzonderlijke stenen, en dus overleden slachtoffers, zal indrukwekkend zijn en zal zo helpen om het drama van de Tweede Wereldoorlog beter te begrijpen.

De verschillende stenen worden per slachtoffergroep langs de vlietmuren gegroepeerd. Het is de bedoeling om naargelang het aantal geleefde decennia van het slachtoffer, een soortgelijk materiaal te gebruiken. Zo wordt duidelijk hoeveel mensen van elke leeftijd slachtoffer werden. Op deze manier ontstaat er ook een verwantschap over de verschillende slachtoffergroepen heen.

Het namenmonument schept de kans om samen te herdenken en te ontmoeten. Daarom is het open en voor iedereen toegankelijk.

lees meer

Het namenmonument staat open voor iedereen. In de eerste plaats wil het een plek zijn voor wie zich nauw verbonden voelt met de slachtoffers. Iedereen vindt er een plek om die slachtoffers te herdenken en te eren.

Deze plek wil bezoekers laten stilstaan bij het grote leed van de inwoners van de stad Antwerpen, maar ook bij het complexe Antwerpse oorlogsverleden.

Herinnering aan het geweld en de trauma’s uit het verleden krijgen een plaats in het namenmonument. Dat gebeurt in de vorm van herinneringseducatie, schoolbezoeken en verwijzingen naar de tentoonstelling in het nabijgelegen MAS. De ligging aan de Schelde maakt van het namenmonument een plek van rust en bezinning.

Nee, er bestaan vandaag al tal van historische monumenten en herdenkingsplaten in Antwerpen. Deze hebben een belangrijke historische en emotionele waarde. Daarom blijven ze zeker bestaan naast het nieuwe namenmonument.

lees meer

Sommige bestaande oorlogsmonumenten zijn groot en indrukwekkend, andere zijn kleiner en intiem. Vaak zijn ze gewijd aan specifieke slachtoffergroepen. Sommige monumenten herdenken zelfs de beide wereldoorlogen. Deze monumenten en herdenkingsplaten spelen vaak een belangrijke rol voor (lokale) gemeenschappen en blijven zeker bestaan.

Uniek aan het nieuwe namenmonument is dat het de namen van alle dodelijke Antwerpse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog voor het eerst samenbrengt.

Ontdek het verhalen achter enkele van deze monumenten op de website van Antwerpen Herdenkt.

Als alles vlot verloopt, start de heraanleg van de Loodswezensite in 2025. Dan is ook de eerstesteenlegging van het namenmonument gepland. Intussen rondde het FelixArchief het uitgebreide namenonderzoek af. De resultaten van het namenproject Antwerpen kan je volgen op deze website.

lees meer

Het namenproject Antwerpen is de digitale voorloper van het namenmonument. Het toont een voorlopige lijst met namen van slachtoffers die nu al bij het FelixArchief bekend zijn. Via een zoekfunctie kunnen nabestaanden en andere geïnteresseerden de actuele stand van zaken van het namenonderzoek bekijken. Het is niet alleen mogelijk om namen op te zoeken, maar ook om bijkomende informatie over slachtoffers aan te leveren, de schrijfwijze van een naam te corrigeren of suggesties voor bijkomende namen aan te leveren.

Wanneer de namenlijst min of meer definitief is (al zal er altijd ruimte blijven voor correcties en aanvullingen), kan er gestart worden met de integratie van de namen in het fysieke namenmonument. Er zal ook een digitaal monument ontwikkeld worden om het online herdenken van (individuele) slachtoffers mogelijk te maken.